Ευκλείδης Τσακαλώτος

 Eθνικά αφηγήματα προόδου

 Στο σχολείο μου στο Λονδίνο αντιμετώπισα για πρώτη φορά the Whig theory of history. Οι Whigs ήταν στο δέκατο όγδοο και δέκατο ένατο αιώνα βασικός πολιτικός σχηματισμός, το αντίπαλο δέος του δεύτερου πόλου, αυτού των πιο συντηρητικών Τόριδων. Η θεωρία των Whigs για την ιστορία ήταν ότι η Αγγλία αποτελεί μια ευλογημένη και προικισμένη χώρα, όπου, κάτω από τη δική τους καθοδήγηση βεβαίως, η Αγγλία εξελισσόταν σταδιακά, με συναίνεση και χωρίς τις βαρβαρότητες άλλων χωρών (βλ. Γαλλία) σε μια σύγχρονη και όλο και πιο εύπορη, και όλο και πιο δημοκρατική, κοινωνία. Η ιστορία ως μια διαδικασία συνεχούς προόδου.

Η προσέγγιση, τη στιγμή που τη μαθαίναμε, ήδη ήταν σε αμφισβήτηση στο ακαδημαϊκό επίπεδο. Στη συνέχεια αμφισβητήθηκε, από Σκωτσέζους, Ουαλούς, και Ιρλανδούς που δεν έβλεπαν το πρόσωπο τους σε αυτό το - στην ουσία αγγλικό - αφήγημα, μετά από τους μετανάστες δεύτερης γενιάς που έθεταν, όλο και πιο έντονα, το αγκάθι της αποικιοκρατίας (σύμβολα της οποίας άρχισαν να αποκαθηλώνονται πρόσφατα στο Bristol και άλλες πόλεις μετά το BLM κίνημα). Υπήρξε βέβαια και η οπισθοδρόμηση της Θάτσερ και του Μπλαιρ. Η συνεχής πρόοδος της ιστορίας δεν είναι και τόσο πειστική. To Brexit ίσως αποτελεί την ταφόπλακα σε κάτι που είχε ξεπεραστεί εδώ και χρόνια.

Αυτές οι σκέψεις μου ήρθαν διαβάζοντας το βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη Ο Κολοκοτρώνης ωραίος σαν Μπολιβάρ: ο Νίκος Εγγονόπουλος απέναντι στο μακρυγιαννισμό (εκδόσεις Βιβλιόραμα). Ο Βούλγαρης εξετάζει το ποίημα του Εγγονόπουλο για το Μπολιβάρ, που γράφτηκε στην Κατοχή. Για το Βούλγαρη, ο Κολοκοτρώνης αποτελεί ήρωα των Ελλήνων, αλλά όχι εθνοκεντρικό σύμβολο, εμπλεκόμενο όχι μόνο ενάντια στους Οθωμανούς, αλλά και σε εμφύλιες μάχες. Κάτι σαν τον Μπολιβάρ δηλαδή.

Ο Βούλγαρης θεωρεί ότι ο Εγγονόπουλος αποδομεί το ιστορικό αφήγημα του Σεφέρη, αλλά και άλλων διανοουμένων της γενιάς του Τριάντα, όπου ο Μακρυγιάννης παίζει ένα σημαντικό ρόλο (βλ. την πολυσυζητημένη διάλεξη του για το Μακρυγιάννη) - ένα αφήγημα που έχει επηρεάσει αρκετά και τμήματα της Αριστεράς, με συνέπεια να είναι ευάλωτα σε διαφορά εθνικά αφηγήματα, που αποστειρώνουν την ιστορία από ριζοσπαστικότερες ερμηνείες.

Ο Εγγονόπουλος και ο Σεφέρης δεν έχουν μόνο διαφορετική ποιητική αισθητική, τοποθετούνται διαφορετικά και ως προς το 1821, και ως προς την Κατοχή και την αντίσταση. Είχαν εξάλλου και διαφορετικούς ρόλους ως προς το δεύτερο, ο Εγγονόπουλος στην Αθήνα, υποστηρικτής του ΕΑΜ, ο Σεφέρης ακολουθώντας την κυβέρνηση στην εξορία.

Και κατά το Βούλγαρη, το κείμενο του Μπολιβάρ

… μπορεί και απαντά σε δικά μας ερωτήματα, και μας οδηγεί στην επανανάγνωση αυτών των δυο ιστορικών περιόδων, όχι πλέον μέσα από μια λαϊκότροπη, θετικιστική, τρισχιλιετή ακολουθία (μακρυγιαννισμός), αλλά μέσα από τις βαθιές εσωτερικές αντιθέσεις αυτών των δύο περιόδων, μέσα από τα διακυβεύματα τους. Διαυγάζοντας έτσι μια αντίληψη της ιστορίας, ιδιαίτερα χρήσιμη σήμερα (σ. 37).

Για την αριστερά η πρόοδος δεν είναι ποτέ γραμμική, δεν είναι ποτέ για όλους, καθορίζεται από τα άτομα που σε κάθε φάση φτιάχνουν την ιστορία τους, αλλά όχι κάτω από συνθήκες που οι ίδιοι έχουν επιλέξει.

 

tvxs, 8/8/2020

https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/imerologio-toy-eykleidi-tsakalotoy-sto-tvxsgr-o-xydaios-xabales-den-einai-xioymo