Ρηξικέλευθη και πολυφωνική μεταμυθοπλασία
[…] - «Αν δεν γίνομαι αδιάκριτος, θα ήθελα να μου μιλήσεις λίγο για σένα»
- «Τι θέλεις να μάθεις;»
- «Σκέφτομαι αν είσαι όντως η Ιστορία»
- «Τι άλλο θα μπορούσα να είμαι;»
- «Γιατί όχι η γλώσσα;»
- «Ναι, ίσως είμαι και αυτή, αν το προτιμάς»
- «Δεν ξέρω»
- «Δεν έχει σημασία»
Φτιάχνει λίγο τη φωτιά, παίρνει μια βαθειά ανάσα και
συνεχίζει.
- «Κι εσύ, άλλωστε, δεν μιλάς για τον εαυτό σου»
- «Προσπαθώ…»
- «Μιλάς μεν, αλλά ποιος μιλάει με τα λόγια σου;»
- «Έχει σημασία;» […] (σελ. 178)
Το βιβλίο του Κώστα
Βούλγαρη Η Νικηταρού που τη λένε και Μπετίνα, (Βιβλιόραμα, 2023), είναι
μια πολυφωνική μεταμυθοπλασία, ένα ρηξικέλευθο μυθιστόρημα που ξεφεύγει από την
κλασική έννοια του όρου. Απαρτίζεται από μικροιστορίες με διαφορετικό κάθε φορά
πρωταγωνιστή, χωρίς ενιαίο αφηγηματικό άξονα. Ο ιστός που το συνέχει, καμβάς
πάνω στον οποίο υφαίνεται, είναι η Μπετίνα, μια όμορφη, κοσμοπολίτισσα γυναίκα,
που την ερωτεύτηκαν πολλοί, όπως και ο συγγραφέας, και «η οποία παρά το
απλόχερό της δόσιμο, δεν ανήκε ποτέ απόλυτα σε κανέναν».
Μυθοποιώντας ακόμη και τον αφηγητή το μυθιστόρημα, ανάμεσα
στο «συμβολικό» και το «φαντασιακό», ανάμεσα στην κλασική
μυθοπλασία και τη μετα-γλώσσα της, επαναφέρει
την ιδεολογία στη λογοτεχνία. Ο Λακάν με τους
όρους «συμβολικό» και «φαντασιακό» ονόμασε το λογοτεχνικό δίπολο, που ξεχωρίζει
τον κόσμο της πατριαρχικής τάξης και λογικής από τη φαντασία, έναν κόσμο πέρα από
τη λογική, όπως η ποίηση, δύο είδη ωστόσο γλώσσας που πρέπει πάντοτε να
συνυπάρχουν, με βάση την περί «ανοικείωσης» άποψη του Βίκτορ Σκλόβσκι.[i]
Πρόκειται για λογοτεχνία
της ιστορίας. Διαρρηγνύοντας αλλά και μεταπλάθοντας τη μυθοπλασία, το έργο του Βούλγαρη, γραμμένο με ποιητικότητα και αυτοαναφορικότητα, διερευνά την ελληνική ιστορία
και στοχάζεται πάνω σε αυτή. Υιοθετώντας τη λογοτεχνική ατμόσφαιρα του συγγραφέα Γιάννη Πάνου στο έργο του «Από το στόμα της παλιάς Remington»,[ii]
αλλά και του Θανάση Βαλτινού στο έργο του
«Ορθοκωστά»,[iii]
σε μια διαρκή συνομιλία μαζί τους, σχολιάζει
τον εαυτό του και ταυτόχρονα ενσωματώνει στοιχεία ηθογραφίας, ειδησεογραφίας,
προφορικών αφηγήσεων, ιστορίας, ποίησης, μουσικής, κινηματογράφου. Έντονα διακειμενική
και στοχαστική, λογοτεχνική και σαρκαστική, χιουμοριστική, η μυθοπλαστική γλώσσα
του Βούλγαρη, ως μαρτυρία και ως ντοκουμέντο, αναδεικνύει το πανόραμα της νεοελληνικής ιστορίας από την ίδρυση του ελληνικού
κράτους έως σήμερα.
Χωροχρονικό κέντρο της αφήγησης
η πατρογονική εστία, τα Δολιανά, αλλά και η Αρκαδία. Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία
και το γενεαλογικό δέντρο υπεισέρχονται, όπως και η παράδοση, η προεπαναστατική
και μετεπαναστατική περίοδος, η έλευση των Σλάβων στην Πελοπόννησο, το ζήτημα
του Φαλμεράιερ. Κοινωνικές διεργασίες, ιδεολογικές και πολιτικές ζυμώσεις, ειδήσεις
και εικόνες εποχής, ήθη, νοοτροπίες. Η εξέγερση του νερού, ο ρόλος των
μοναστηριών, τα χειρονακτικά επαγγέλματα, οι τεχνικές των πετροχτιστάδων, των κατασκευαστών
αρότρων, κρασιού. Πλούσια και ενδιαφέροντα στοιχεία, που επιδαψιλεύουν γνώση, ανοίγουν
ορίζοντες, ερμηνεύουν πολιτικές καταστάσεις, συμπεριφορές. Συγκινητικά αλλά και
τραγικά συμβάντα της καθημερινής ζωής άγνωστα στους πολλούς, παρατηρήσεις κοινωνιολογικές,
αφηγήσεις από βιβλία, σκηνές γκροτέσκο. Η αγριότητα στην Κατοχή και στον
Εμφύλιο, η μετάβαση από την προβιομηχανική κοινωνία στην αστικοποιημένη
βιομηχανική, η θέση της γυναίκας, η αντίθεση χωριού-πόλης, η είσοδος της
ελληνικής υπαίθρου στον τουρισμό τα μεταπολεμικά χρόνια, η μετατροπή των χωριών
σε σκηνικά φολκλόρ, η νεότερη «εποχή της φούσκας».
Εμπειρίες προσωπικές, οι
οποίες διασταυρώνονται με ευρύτερες αναφορές για τον τόπο, τους ανθρώπους, τους
λογοτέχνες, τις εκδόσεις, τους πολιτικούς, τους ηγέτες, τον καιροσκοπισμό
ορισμένων, την παθογένεια. Ένα οδοιπορικό στη φύση, την αισθητική και την
ιστορία της Αρκαδίας. Διαρκής αναγωγή στο παρελθόν, flash back, λυρισμός, περιγραφές, αισθησιακές
και ρομαντικές σκηνές, χιούμορ.
Το βιβλίο διατρέχει τις
εποχές μέσω της γλώσσας. Ο Κώστας Βούλγαρης, αφηγούμενος την περιπέτεια των
Δολιανών, μιλά ταυτόχρονα για το έργο του, την περιπέτεια της δικής του
αφήγησης. Αποδιοργανώνοντας και εξαρθρώνοντας τη μυθοπλασία, απομυθοποιώντας,
ερμηνεύοντας, σχολιάζοντας, διαφοροποιώντας εκάστοτε το ύφος και τη γλώσσα, την
οποία εμπλουτίζει με διαχρονικά στοιχεία, περιπλανιέται στον χρόνο, στις ιδέες,
στη γνώση. Με light motive τη μουσική του
Σοστακόβιτς[iv]
και συνοδό του τη Νικηταρού που την έλεγαν και Μπετίνα, εναρμονίζει τη σύγχρονη
Πελοπόννησο και Ελλάδα με την παλαιότερη. Η μεταμυθοπλασία του, με τη δύναμη
του λόγου της, ανανεώνει την πεζογραφική μας παράδοση.
ηλεκτρονικό περιοδικό literature.gr, 10-11-2023
https://www.literature.gr/i-nikitaroy-poy-ti-lene-kai-mpetina-kostas-voylgaris/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου