Ντίνος Σιώτης

 Αναζητώντας την Ελένη

Ο τόμος του Βούλγαρη είναι μια τολμηρή σύλληψη της ουσίας της ποίησης, είναι ο πυρετός των ποιητών ενώ συνθέτουν, είναι η υπέρβαση της μετριότητας και της πολυσχιδούς φιλολογικής εντρύφησης στα άγονα οροπέδια της πανεπιστημιακής κοινότητας.

Ο τόπος ονομάζεται Ελένη και ο τρόπος που ανακαλύπτουμε την Ελένη είναι της Ελένης ο τρόπος. Ο τύπος του ανθρώπου που αναζητά την Ελένη είναι ο τύπος του ποιητή και του επίμονου αναγνώστη ποίησης και ο συγγραφέας (πεζογράφος και κριτικός λογοτεχνίας) που μας παρέχει την ευχαρίστηση να δούμε την Ελένη στα μάτια είναι ο Κώστας Βούλγαρης. Ο οποίος βγήκε έξω στο άγριο δάσος της ζωής και αναζήτησε την Ελένη. Και τη βρήκε. Και την κάλεσε στο εργαστήριό του. Και εκείνη μπήκε με χαρά και του είπε ότι είναι η Ποίηση. Και ξεκίνησε μια μεγάλη σχέση και μια μακρά διαδρομή που έφτασε κοντά στις 500 σελίδες ενός βιβλίου με έξι κεφάλαια και ένα Επίμετρο.

Εργο τσεκουράτο. Εργο βαρβάτο. Με την έννοια ότι δεν χαρίζεται σε συμβιβασμούς και σε άγονες πεδιάδες γραμματολογικών αναφορών, επεξηγήσεων, υποσημειώσεων και αστερίσκων. Ωριμο βιβλίο και αντικομφορμιστικό. Πυξίδα για μελλοντικούς μελετητές της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Βοσκότοπος για τους βοσκούς της ποίησης με μικρό ή με κεφαλαίο πι. Η ποίηση είναι ένα ορυχείο όπου οι μεταλλωρύχοι σκάβουν και βρίσκουν την αλήθεια. Αλλά μπορεί να είναι και ένα ναρκοθετημένο τοπίο, σπαρμένο με ποιήματα κατά της εξουσίας, εναντίον της καθεστηκυίας τάξης, κατά της πολιτικής ορθότητας και υπέρ της αληθείας.

Και ο Βούλγαρης, μέσα από το ορυχείο, παρατηρεί το ναρκοθετημένο τοπίο και επιχειρεί να δώσει απαντήσεις για το φαινόμενο της ποίησης. Η οποία συμβαίνει, εκθέτει, συντελείται, τρέχει, γράφεται, ενδεχομένως και ερευνάται και διαβάζεται. Η ποίηση έχει πολλά πρόσωπα. Αλλα ακυρώνουν, άλλα επικυρώνουν τις διαθέσεις και τις προκαταλήψεις μας για αυτήν. Αλλά η καλή ποίηση κυρίως αναρωτιέται, τολμά, υψώνεται (και μας εξυψώνει) ανατρέπει. Δεν καλλωπίζει και δεν καθοδηγεί. Δεν χαρίζεται σε άσχετους. Δεν δίνει συμβουλές και δεν οριοθετείται.

Ερμηνεύει αλλά δεν νουθετεί. Δεν είναι ιδεοληπτική και δεν ζητά προαγωγή. Η ποίηση δεν ορίζεται διότι δεν είναι μία. Είναι πολλές. Είναι όσες είναι το σύνολο των ποιητών και των κριτικών λογοτεχνίας μαζί. Αλλά είναι Η δικιά μας Ελένη (του Βούλγαρη) με τις δικές της ψηφίδες που συναποτελεί μέρος των πολλών προσώπων της σύγχρονης ποίησής μας.

Η δομή του τόμου είναι πολύ ιδιαίτερη και υπακούει στον κώδικα Κώστα Βούλγαρη. Παραθέτω τους τίτλους των έξι κεφαλαίων, τα οποία κεφάλαια εμπεριέχουν τα δικά τους αριθμημένα υποκεφάλαια: «Ο ρυθμός του κόσμου», «Η σύντομη ακμή του μοντερνισμού», «Η κρίση του μοντερνισμού ως μακρά διάρκεια», «Το μάταιο τη ποιητικής γενεαλογίας», «Το μεταχθές και το προαύριο» και «Η τομή του 1989». Για να προλάβει και για να αντιμετωπίσει τυχόν ενστάσεις στις απόψεις του όπως εκφράζονται στον υπό συζήτηση τόμο, ο Βούλγαρης θέτει ερωτήσεις στον εαυτό του στις οποίες απαντά ο ίδιος.

Και επειδή το ζουμί και η ουσία κρύβονται στις λεπτομέρειες, ήτοι στις απαντήσεις, έχει ενδιαφέρον το προβοκατόρικο αυτό ερωτηματολόγιο που είναι διάσπαρτο σε έντεκα διαφορετικά σημεία του βιβλίου. Ειλικρινά, βρήκα πολύ ενδιαφέρουσες τις ερωταποκρίσεις του Βούλγαρη που θίγουν καίρια ερωτήματα.

Μαθαίνουμε λοιπόν πως ο Σεφέρης, κατά την άποψη του συγγραφέα πάντοτε, ήταν καιροσκόπος, πως οι νεότεροι ποιητές είναι παιδιά της εποχής της φούσκας που τα βρήκαν όλα έτοιμα αποφεύγοντας να πάνε στα σοβαρά θέματα και ότι φλυαρούν ασυστόλως, πως μερικοί ποιητές ξόδεψαν το ταλέντο τους στην πολυπραγμοσύνη τους και πως το ενδιαφέρον του συγγραφέα δεν είναι τα καλύτερα ποιήματα αλλά αν μέσα από αυτά εξελίσσεται η ποιητική γλώσσα. (Ανοίγω εδώ παρένθεση και λέω πως δημοσιεύονται πολλά ποιήματα με αναφορά στην Ελένη, τη μυθική-ιστορική ή την καθημερινή, μούσα των ποιητών.)

Ο Βούλγαρης στον τόμο του, με τις αντιρρήσεις, τις επιφυλάξεις και με τα ερωτήματά του, σωματοποιεί την ποίηση. Εφτασε στην ποίηση (και στα ποιήματα) των ποιητών αναζητώντας την Ελένη της ποίησης. Μια Ελένη ως «αίτιο και αποτέλεσμα της συγγραφής», ως «μέθεξη ζωής και τέχνης», ως «συλλογικό σημείο αναφοράς κάθε εποχής, που αναζητά τη δικιά της Ελένη, απαύγασμα και πρότυπο του ωραίου».

Δεν συμφωνώ με όλες τις θέσεις του Βούλγαρη. Και γιατί να συμφωνήσω άλλωστε; Είπαμε, η ποίηση είναι μια πολύ ιδιωτική υπόθεση για να την αφήσουμε στα χέρια των ποιητών και το ποιητικό τοπίο έχει τόσες αναγνώσεις και απόψεις όσοι και οι αναγνώστες της. Ομως ο τόμος είναι μια τολμηρή σύλληψη της ουσίας της ποίησης, είναι ο πυρετός των ποιητών ενώ συνθέτουν, είναι η υπέρβαση της μετριότητας και της πολυσχιδούς φιλολογικής εντρύφησης στα άγονα οροπέδια της πανεπιστημιακής κοινότητας.

Είναι μια από μέσα καταβύθιση (με σκάφανδρο) στα χωρικά ύδατα της σύγχρονης ποίησης, υποκειμενική και παθιασμένη. Είναι μια διείσδυση σε μέρη της κοινωνίας των ποιητών και του ποιητικού φαινομένου όπως το αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας. Είναι μια κριτική θεώρηση και συγχρόνως μια κριτική πράξη, φιλόδοξη και θεμελιωμένη στα πιστεύω του συγγραφέα. Εν κατακλείδι, θα έλεγα ακόμη πως είναι το σπονδυλωτό μυθιστόρημα της νεοελληνικής ποίησης, που με τις ψηφίδες του σταματάει σε σημαντικούς σταθμούς της ανατροφοδοτώντας το ενδιαφέρον των σοβαρών ερευνητών της.

Εφημερίδα των συντακτών, 22/5/2022

https://www.efsyn.gr/nisides/344856_anazitontas-tin-eleni